Czy masz czasem wrażenie, że dla wszystkich wokół to oczywiste, że zawsze jesteś do ich dyspozycji, gdy tylko Cię potrzebują? Kto jak nie Ty, pomoże Twoim bliskim zawsze wtedy, kiedy będą tego potrzebować? W końcu jesteś niezastąpiony!

Chęć bycia potrzebnym wcale nie musi być negatywna. Jeśli pomaganie i wychodzenie naprzeciw oczekiwaniom innych sprawia Ci przyjemność, nie ma w tym nic niepokojącego. Jeśli jednak masz poczucie, że robisz coś wbrew sobie, tylko po to, aby zadowolić innych, być lubianym i docenianym, jest to sytuacja, która wymaga głębszej analizy.

Dlaczego? Otóż poczucie, że jesteś niezastąpiony i chęć bycia potrzebnym, nie powinny wiązać się z poczuciem bycia wykorzystywanym. Twoje potrzeby są równie ważne i nie powinny być zdominowane przez oczekiwania i wymagania innych.

Dlaczego czujesz, że jesteś niezastąpiony?

Poczucie bycia niezastąpionym to pułapka, którą sam na siebie zastawiasz. Robisz to nieświadomie, np. kiedy za każdym razem zgadzasz się zostać po godzinach w pracy. Po pewnym czasie Twój szef w końcu założy, że to nie jest dla Ciebie problem i będzie miał wobec Ciebie takie oczekiwanie.

Sprawdź, czy dajesz się wykorzystywać innym

Przekonaj się, czy czujesz, że jesteś niezastąpiony, odpowiadając na poniższe pytania:

• Czy osoby z Twojego otoczenia koledzy z pracy/ bliscy traktują Twoją pomoc jak coś oczywistego i często zapominają Ci za to podziękować?
• Czy jesteś osobą, do której inni przychodzą ze swoimi problemami, z przekonaniem, że zawsze im pomożesz i wysłuchasz?
• Czy zdarzają Ci się sytuacje, w których Ty wykonujesz obowiązki (np. sprzątasz, gotujesz), a inni w tym czasie odpoczywają?
• Czy normą jest dla Ciebie zostawanie w pracy po godzinach lub pracowanie w czasie przerwy na lunch?

Jeśli choć jedna Twoja odpowiedź jest twierdząca, oznacza to, że w którejkolwiek opisanej wyżej sytuacji, wpadasz w pułapkę bycia niezastąpionym.

Jeśli czujesz się z tym dobrze, sprawia Ci to przyjemność, nie ma potrzeby, aby to zmieniać. Jeśli jednak towarzyszą Ci wówczas emocje, takie jak złość, żal czy poczucie niedocenienia, oznacza to, że wpadasz w pułapkę bycia niezastąpionym i musisz nauczyć się z niej wychodzić.

Jak wyjść z pułapki bycia niezastąpionym?

Zbyt duża ilość zadań i obowiązków jest jedną z przyczyn stresu. Poczucie niesprawiedliwości i żalu pogłębia towarzyszące napięcie.

Frustracja sprawia, że stajemy się nerwowi i drażliwi, a to z kolei skutkuje pogorszeniem stosunków z otoczeniem.

Oto 3 kroki, które powinny ułatwić Ci poradzenie sobie z tym problemem:

1. Na początku musisz zrozumieć, że jeśli sam nie zadbasz o swoje potrzeby, to nikt inny tego nie zrobi, zwłaszcza jeśli dajesz do zrozumienia, że potrzeby pozostałych są ważniejsze od Twoich.

   Kiedy ponownie znajdziesz się w sytuacji, w której będziesz czuł/czuła żal, złość, że musisz coś robić, zadaj sobie następujące pytania:

   1. Co spowodowało, że wykonuje teraz to zadanie?
   2. Co to o mnie mówi?
   3. Czego w tej chwili naprawdę potrzebuję?

2. Kiedy już wiesz, jakie są Twoje prawdziwe potrzeby, powinieneś zakomunikować je osobom, które uważają, że mogą zbyt wiele od Ciebie oczekiwać. Zrób to w sposób grzeczny, pamiętając o miłym tonie głosu, bez wyrzutu.
   1. Jeśli odpowiedzią na pytanie: „Czego potrzebuję?” jest: „Pomocy
   2. w sprzątaniu kuchni”, możesz od razu przystąpić do działania i poprosić o taką pomoc, jednocześnie przestając użalać się nad swoim zmęczeniem. Nie dziw się, że osoby mogą być zaskoczone Twoją prośbą, zapewne są przyzwyczajone do tego, że zawsze wszystko robisz sam/sama.
   3. Może się okazać, że odpowiadając na pytanie dotyczące Twojej potrzeby, będziesz musiał lub musiała zastanowić się, jak oduczyć innych ciągłego polegania w pewnych kwestiach tylko na Tobie. Przykładowo: w pracy wszyscy proszą Cię o przefaksowanie dokumentów tylko dlatego, że aparat stoi blisko Ciebie. W takiej sytuacji warto wdrożyć odpowiedni plan działania np. wydrukuj instrukcję obsługi faksu i przyklej ją na aparacie. Oczywiście informując innych o tym, że od dziś każdy obsługuje faks samodzielnie, zgodnie z wywieszoną instrukcją.

3. Pomyśl o przyszłości i zdefiniuj sytuacje, w których masz tendencję do brania na siebie zbyt dużej ilości obowiązków. Zastanów się, dlaczego czujesz się zobowiązany, by to robić, i rozstrzygnij, czy są to słuszne powody.

   Następujące pytania mogą Ci w tym pomóc:

   1. Czy w ogóle powinienem być w to zaangażowany?
   2. Czy powinienem przekazać to komuś innemu?
   3. Czy powinienem poprosić kogoś o pomoc?

Pamiętaj, że kiedy czujesz, że nie dasz rady dojść do przyczyn swojego zachowania, zawsze możesz skorzystać z pomocy psychoterapeuty. Wspólnie z nim przeanalizujesz, prawdziwe przyczyny takiego zachowania. Psychoterapeuta pomoże Ci wprowadzić nowe podejście, które będzie również brało pod uwagę Twoje potrzeby.